Παρ’ όλες τις επιρροές που έχει δεχθεί η γλώσσα μας,
εντούτοις χρησιμοποιούμε στον καθημερινό λόγο, εκφράσεις αυτούσιες,
προερχόμενες από την αρχαία Ελληνική. Αυτές αποτελούν... την απόδειξη ότι η
γλώσσα είναι το μοναδικό πολιτισμικό κληροδότημα, το οποίο παραμένει
ανεπηρέαστο από το χρόνο. Είναι λοιπόν χρήσιμο να μάθουμε ή να θυμηθούμε, από
που προέρχονται και από ποιούς ελέχθησαν για πρώτη φορά.
- Αιδώς Αργείοι: όταν
θέλουμε να καταδείξουμε αισθήματα ντροπής αναφερόμενοι σε κάποιον άλλο.
Ειπώθηκε από τον Στέντορα (σε έντονο ύφος) προς τους Αργείους κατά τη διάρκεια
του Τρωικού πολέμου, με σκοπό να τους ανυψώσει το ηθικό όταν ο Αχιλλέας
αποχώρησε από τη μάχη. (Ομήρου Ιλιάδα – Ε 787)
- Αντίπαλον δέος: όταν
αναφερόμαστε σε ισχυρό αντίπαλο. (Θουκυδίδης – Γ 11)
- Από μηχανής θεός: μη
αναμενόμενη βοήθεια – λύση – συνδρομή σε κάποιο πρόβλημα ή δύσκολη κατάσταση.
Προέρχεται από θεατρικό τέχνασμα στην αρχαία Ελλάδα που χρησιμοποιούσαν οι
τραγικοί ποιητές όταν ήθελαν να δώσουν διέξοδο στη πλοκή του έργου και στο οποίο
κατά τη διάρκεια της παράστασης εμφανιζόταν ένας Θεός επάνω σε εναέρια
κατασκευή (γερανός).
- Αρχή άνδρα δείκνυσι: όταν οι πράξεις – έργα
χαρακτηρίζουν τον άνθρωπο στον οποίο αναφερόμαστε. (Βίας ο Πριηνεύς –
Σοφοκλής…. Αντιγόνη 62)
- Ασκοί του Αιόλου: σε περιπτώσεις επικείμενων δεινών –
καταστροφών. Ο Αίολος έδωσε έναν ασκό στον Οδυσσέα ο οποίος περιείχε ανέμους.
Όταν λοιπόν οι σύντροφοι του Οδυσσέα άνοιξαν τον ασκό, απελευθερώθηκαν οι
άνεμοι και παρέσυραν το πλοίο στο νησί των Λαιστρυγόνων. (Ομήρου Οδύσσεια Κ
1-56)
- Αχίλλειος πτέρνα: αδύνατο σημείο Η φράση προέρχεται από το μύθο του
Αχιλλέα, σύμφωνα με τον οποίο, όταν τον βύθιζε στο αθάνατο νερό η μητέρα του,
επειδή τον κρατούσε από τη φτέρνα, στο συγκεκριμένο σημείο του σώματός του
παρέμεινε θνητός.
- Βίος αβίωτος: ζωή ανυπόφορη. (Χίλων Ο Λακεδαιμόνιος)
- Γαία
πυρί μειχθήτω: σε περιπτώσεις καταστροφής, όταν θέλουμε να δώσουμε έμφαση.
- Γη
και ύδωρ: υποδηλώνει περιπτώσεις υποταγής , πλήρους υποχώρησης, παράδοσης άνευ
όρων. Η φράση προέρχεται από τον Ηρόδοτο, σύμφωνα με τον οποίο οι Πέρσες
απεσταλμένοι ζήτησαν από τους Σπαρτιάτες γη και ύδωρ σε ένδειξη υποταγής.
(Ηροδότου Ιστορία V 17-18)
- Γόρδιος δεσμός: αναφέρεται σε περιπτώσεις δύσκολων
προβλημάτων (άλυτων). Η φράση λέγεται σε περιπτώσεις δύσκολων καταστάσεων, όπως
αυτή που αντιμετώπισε ο Μέγας Αλέξανδρος, όταν προσπάθησε να λύσει ένα
πολύπλοκο κόμπο, το «γόρδιο δεσμό» τον οποίον σύμφωνα με τον χρησμό όποιος τον
έλυνε θα γινόταν κυρίαρχος της Ασίας. (Αρριαννού 11 3)
- Δαμόκλειος σπάθη:
απειλητικές καταστάσεις Η φράση προέρχεται από επεισόδιο που συνέβη μεταξύ του
τυράννου των Συρακουσών Διονυσίου και του Δαμοκλή, ενός αυλικού κόλακα , όταν ο
πρώτος θέλοντας να δείξει στο Δαμοκλή πόσο επικίνδυνο ήταν το αξίωμα του
τυράννου τον έβαλε να καθίσει στο θρόνο, ενώ από πάνω του κρεμόταν ξίφος σε μια
τρίχα αλόγου.
- Διέβην τον Ρουβίκωνα: σε περιπτώσεις που λαμβάνεται μία
παράτολμη απόφαση. Η φράση αποδίδεται στον Ιούλιο Καίσαρα ο οποίος όταν το 49
π.Χ. αποφάσισε να κηρύξει εμφύλιο πόλεμο στην Ιταλία, πέρασε με το στρατό του
τον ποταμό Ρουβίκωνα κατευθυνόμενος προς την Ρώμη.
- Δούρειος Ίππος: αναφέρεται
σε περιπτώσεις δολιότητας, ή δώρων τα οποία υποκρύπτουν δόλο. Η φράση
προέρχεται από τον Όμηρο και αναφέρεται κατά την περίοδο των Τρωικών πολέμων
τότε που οι Έλληνες ενώ χάρισαν στους Τρώες ξύλινο άλογο μεγάλων διαστάσεων ως
αφιέρωμα στους Θεούς, στο εσωτερικό του ήταν κρυμμένοι ο Οδυσσέας με τους
συντρόφους του, οι οποίοι άνοιξαν τις πύλες της Τροίας στους υπόλοιπους Έλληνες
(Ομήρου Οδύσσεια λ 529)
- Δρακόντεια μέτρα: αναφέρεται σε περιπτώσεις λήψης
αυστηρών – σκληρών μέτρων Η φράση προέρχεται από τον Δράκοντα (7ος αιώνας π.Χ)
αρχαίο νομοθέτη των Αθηνών, ο οποίος ήταν γνωστός για τους αυστηρούς και
σκληρούς νόμους που επέβαλε.
- Eξ απαλών ονύχων: αναφέρεται στην νηπιακή ηλικία
κυριολεκτικά, ή σε παλαιότερη χρονική περίοδο μεταφορικά. Η φράση
χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει τη νηπιακή ηλικία κατά την οποία ο άνθρωπος
έχει μαλακά νύχια.
- Έπεα πτερόεντα: αερολογίες, αβάσιμα επιχειρήματα. Ομηρική
έκφραση βασισμένη στην αντίληψη ότι τα λόγια όταν εκστομίζονται τα παίρνει ο
αέρας. (Ομήρου Ιλιάδα Α 201)
- Επί ξυρού ακμής: στην κόψη του ξυραφιού, σε πολύ
κρίσιμη κατάσταση, σε κρίσιμο σημείο. Ομηρική φράση η οποία ειπώθηκε από το
Νέστορα στο Διομήδη στην προσπάθειά του να τον παροτρύνει για συμμετοχή στον
πόλεμο εναντίον των Τρώων. (Ομήρου Ιλιάδα Κ 173)
- Εκατόμβη: Θυσία με πολλά
θύματα, μεγάλη απώλεια. Εκατόμβη στην αρχαία Ελλάδα ονόμαζαν την θυσία κατά την
οποία γινόταν προσφορά από εκατό βόδια στους θεούς. (Ομήρου Ιλιάδα Α 65)
- Ες
αύριον τα σπουδαία: Αργότερα θα ασχοληθούμε με τα σοβαρά ζητήματα – θέματα,
αναβολή. Τη φράση είπε ο Θηβαίος Αρχίας, όταν έλαβε το γράμμα που τον
προειδοποιούσε ότι κινδυνεύει από τον Πελοπίδα. (Πλουτάρχου Πελοπ. 10)
- Ή ταν
ή επί τας: Ή θα την φέρεις νικητής (ασπίδα) ή θα σε φέρουν επάνω της
νεκρό……………..ή θα επιτύχουμε, ή θα αποτύχουμε. Τη φράση έλεγαν οι Σπαρτιάτισσες
μητέρες στα παιδιά τους, όταν τους έδιναν την ασπίδα για τον πόλεμο.
(Πλουτάρχου Λακεδαιμ. Αποφθ.16)
- Ήξεις αφήξεις: Λέγεται όταν κάποιος αλλάζει
συνεχώς γνώμη. Η φράση προέρχεται από το χρησμό του μαντείου των Δελφών « ήξεις
αφήξεις ου θνήξεις εν πολέμω». Η θέση του κόμματος πριν ή μετά το αρνητικό
μόριο ου, καθορίζει και τη σημασία του χρησμού.
- Κέρβερος: Σκληρός,
ανυποχώρητος. Προέρχεται από το ομώνυμο τέρας που φύλαγε τον Άδη και δεν
επέτρεπε την είσοδο.
- Κέρας Αμαλθείας: Παραπέμπει σε πλούτο – αφθονία υλικών
αγαθών. Η φράση προέρχεται από περιστατικό όπου η Αμάλθεια έτρεφε το μικρό Δία
με κέρατο κατσίκας γεμάτο γάλα και μέλι.
- Και συ τέκνον Βρούτε: Φράση που
απευθύνεται σε πρόσωπα που προδίδουν την εμπιστοσύνη μας. Την είπε ο Καίσαρας,
όταν αναγνώρισε τον Βρούτο ανάμεσα στους δολοφόνους του.
- Κόπρος του Αυγείου:
Συγκεντρωμένες ατασθαλίες – καταστάσεις οι οποίες δύσκολα διορθώνονται. Η φράση
προέρχεται από άθλο του Ηρακλή, κατά τον οποίο καθάρισε την κοπριά από τους
στάβλους του Αυγείου.
- Ιδού η Ρόδος ιδού και το πήδημα: Λέγεται για όσους
υπερηφανεύονται και καυχώνται για ανεπιβεβαίωτα κατορθώματα και καλούνται να
αποδείξουν ότι λένε την αλήθεια. Η φράση προέρχεται από Αισώπειο μύθο σύμφωνα
με τον οποίο κάποιος ισχυριζόταν ότι κάποτε στη Ρόδο έκανε ένα πολύ μεγάλο άλμα
και του ζήτησαν να το επαναλάβει λέγοντάς του την παραπάνω φράση. (Αισώπου
Μύθοι «Ανήρ Κομπαστής»)
- Mηδένα προ του τέλους μακάριζε : Μην βιάζεσαι να
μακαρίσεις κάποιον πριν το τέλος. Με αυτή τη φράση σχολίασε ο Σόλωνας τους
θησαυρούς του Κροίσου, όταν ο τελευταίος τους έδειξε με υπερηφάνεια. (Ηροδότου
Ι 32 7)
- Κύκνειο άσμα: Η τελευταία ενέργεια – πράξη – έργο κάποιου. Προέρχεται
από το τελευταίο τραγούδι του κύκνου πριν το θάνατό του. (Πλάτωνος Φαίδων 84 Ε)
- Ιστός της Πηνελόπης : Λέγεται για έργο που δεν τελειώνει. Η φράση είναι από
τον Όμηρο όπου στην Οδύσσεια αναφέρεται στην Πηνελόπη η οποία ύφαινε ένα ύφασμα
την ημέρα και το ξήλωνε τη νύχτα, θέλοντας να ξεγελάσει τους μνηστήρες μέχρι να
γυρίσει ο Οδυσσέας από την Τροία. (Ομήρου Οδύσσεια τ 149)
- Κουτί της Πανδώρας
: Εμφάνιση πολλών δεινών ταυτόχρονα. Η φράση προέρχεται από τη μυθολογία,
σύμφωνα με την οποία ο Δίας για να τιμωρήσει τους ανθρώπους έδωσε στην Πανδώρα
ως δώρο ένα κιβώτιο γεμάτο με όλες τις συμφορές, με αποτέλεσμα μόλις το άνοιξε
να βγουν όλα τα δεινά, εκτός από την ελπίδα.
- Ο κύβος ερρίφθη: Η απόφαση έχει
ληφθεί. Τη φάση είπε ο Καίσαρας όταν αποφάσισε να κηρύξει εμφύλιο πόλεμο.
-
Προκρούστειος Κλίνη: Προσαρμογή κάποιας κατάστασης βάσει συμφέροντος Προέρχεται
από τον μυθικό κακούργο Προκρούστη ο οποίος έδενε τα θύματά του σε κρεβάτι κι
έπειτα τους έκοβε ή εξάρθρωνε τα πόδια, προκειμένου να τους φέρει σε ίσο μήκος
με το κρεβάτι.
- Μέμνησο των Αθηναίων: Μην ξεχνάς αυτόν που πρόκειται να
εκδικηθείς. Τη φράση έλεγε καθημερινά ένας υπηρέτης στο Δαρείο (κατόπιν εντολής
του) υπενθυμίζοντας ότι έπρεπε να τιμωρήσει τους Αθηναίους, διότι συμμετείχαν
στην πυρπόληση των Σάρδεων. (Ηροδότου V 105) - Μερίς του λέοντος: Το μεγαλύτερο
μερίδιο. (Αισώπου μύθοι «Λέων και αλώπηξ»)
- Κομίζω γλαύκα εις Αθήνας: Όταν
λέγονται ήδη γνωστά πράγματα Η φράση λέγεται διότι στην Αθήνα η γλαύκα, η
κουκουβάγια, ήταν γνωστή, σαν σύμβολο της Αθήνας και εικονιζόταν παντού, όπως
στις στροφές των σπιτιών, στα νομίσματα κ.λ.π. (Αριστοφάνη, Όρνιθες, 301)
xrysalogia.gr
